گزارشی از تشکل های دانشجویی در نسبت با جریان های سیاسی بیرون از دانشگاه

تشکـل هـای سفــارشی

در دانشگاه ها چه می گذرد؟

از 16 آذر سال 1332 که رسما نام دانشجو و جنبش دانشجویی در تقویم ثبت شد، روزهای زیادی می گذرد و جنبش دانشجویی تلخی ها و شیرینی ها و فراز و فرودهای زیادی را به خود دیده است. با نگاهی به تاریخچه عملکرد جنبش دانشجویی در دولت های گذشته در می یابیم که بعضی از تشکل ها در برخی مقاطع کم رنگ و در برخی مواقع پررنگ تر ظاهر شده اند. شاید بتوان اصلی ترین علت این امر را وابستگی این دسته از تشکل ها به جریان های سیاسی در راس قدرت دانست. در این گزارش سعی داریم مرور مختصری بر کارنامه جنبش دانشجویی در نسبت دولت ها داشته باشیم و از این طریق نقش جریان های بیرون از دانشگاه در هدایت تشکل های دانشگاهی را تبیین کنیم.

دولت سازندگی
در دولت سازندگی با توجه به مقطع زمانی جنگ و مسائل آن، سیاست های اصلی دولت در زمینه اقتصاد بود و تمام تلاش دولت برای توسعه اقتصادی به کارگرفته شده بود. هاشمی رفسنجانی معتقد بود که بعد از اتمام جنگ، مهم ترین نیاز کشور، توسعه و سازندگی ویرانی های جنگ است و فعلا زمان فعالیت های سیاسی نیست. از این رو تشکل های دانشگاهی که معمولا در مسائل سیاسی، فرهنگی و اجتماعی پتانسیل فعالیت بالاتری دارند، به طور طبیعی نقش کمرنگی داشتند. معمولا دولت ها در هر مقطعی نسبت به منتقدان خود نگاه خوبی نداشته اند و دولت سازندگی نیز از این قاعده مستثنی نبود. دولت هاشمی در آن زمان جزو جناح راست محسوب می شد، از این رو انجمن های اسلامی و دفتر تحکیم وحدت که در آن زمان جزو نیروهای جناح چپ بودند، نقش پررنگی نداشتند. ضمن آن که در راستای انتقادناپذیری دولت، اساسنامه انجمن اسلامی که در آن زمان تشکل بسیار تاثیرگذاری بود، در شورای عالی انقلاب فرهنگی دوباره مورد بررسی قرار گرفت. در همین سال ها بود که مقام معظم رهبری خطر تلاش برای غیرسیاسی کردن دانشگاه ها را گوشزد کردند و در یکی از سخنرانی ها در جمع دانشجویان اعلام کردند: «خدا لعنت کند آن دست‌هایی را که تلاش کرده‌اند و می‌کنند که قشر جوان و دانشگاه ما را غیر سیاسی کنند.» 
جالب اینجاست که در همان زمان، تشکل های وابسته به دانشگاه آزاد از وضعیت فعالیت خوبی برخوردار بودند؛ اما فعالیت هایی که فقط نشان از حمایت های صددرصدی از دولت داشت و هیچگونه نشانه ای از نقد سیاست ها و عملکرد دولت در فعالیت های آنها دیده نمی شد. 

دولت اصلاحات
بعد از اینکه تشکل های دانشگاهی فضای بسته سیاسی در دولت سازندگی را تجربه کردند، در سال 76 با روی کار آمدن دولت اصلاحات احساس نزدیکی بین این تشکل ها و جریان های در راس قدرت بیشتر شد. به گونه ای که همان اتفاقی که در زمان هاشمی برای تشکل های دانشگاه آزاد افتاده بود، این بار برای دفتر تحکیم وحدت افتاد؛ به گونه ای که وظیفه نقد و مطالبه گری خود را فراموش کرد و به دفاع یک جانبه از عملکرد دولت اصلاحات پرداخت. اتفاقات این سال ها باعث شد که دفتر تحکیم وحدت خود را وارد بازی جریان های سیاسی کند و اهداف و ارزش های خود را در سطح مطالبات جناحی تقلیل دهد. همین اتفاقات دست به دست هم داد تا در حوادث تیر 78 دفتر تحکیم وحدت دچار انشعاباتی شود و از مسیر قبلی خود خارج گردد. 

دولت عدالت و مهرورزی
حوادثی که در دوران اصلاحات اتفاق افتاد، کم کم باعث شد تا تشکل ها انسجام خود را از دست دهند؛ انشعابات به وجود آمده در این تشکل ها کم کم زمینه را برای به وجود آمدن تشکل های جدید فراهم کرد. به طوری که در دولت نهم تشکل های جدیدی ظهور کردند و راه برای فعالیت دانشجویی نسبت به دولت های گذشته هموارتر شد. البته نقدناپذیری دولت به رسم سنت حاکم بر دولت های گذشته، کم و بیش بر قوت خود باقی بود و این نقدناپذیری موجب شد تا تشکل هایی که نگاه سیاسی شان با دولت متفاوت بود، رفته رفته کم رنگ شوند و در مقایل، تشکل هایی همسو با دولت به وجود آمده و تقویت می شدند. برخی از تشکل هایی که در این سال ها تضعیف شده بودند، به تدریج در دل خود روابطی را با جریان های سیاسی بیرون دانشگاه برقرار کردند و توسط افراد خارج از دانشگاه مورد هدایت و برنامه ریزی قرار می گرفتند. به طوری که در حوادث سال 88 بدنه اصلی انجمن اسلامی همسو با صداهای بیرون دانشگاه گام برمی داشت و عملا به مهره ای برای یک سری جریان های سیاسی غیر دانشگاهی تبدیل شده بود. 

در دولت آقای روحانی، ضمن تقویت مستقیم برخی تشکل ها، پدیده دیگری نیز در حال شکل گیری است و آن اعطای مجوز به تشکل هایی با نام های جدید است که در عمل مشی مطابق با خواست دولت را دارند، اما در قالب نام های متفاوت چهره نمایان کرده اند. در این دوسالی که از عمر دولت می گذرد، دانشگاه‌های امیرکبیر، تربیت مدرس، شهید بهشتی، علم و صنعت، صنعتی شریف، علوم پزشکی شیراز، اصفهان، شاهرود، صنعتی ارومیه، تبریز و دیگر دانشگاه‌های کشور تاسیس تشکل‌های دولت ساخته را به خود دیده است.

دولت تدبیر و امید
با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید و طبق معمول عادت دولت ها، تلاش در جهت تقویت نگاه سیاسی دولت شدت گرفت؛ از این رو وزارت علوم و مسئولین دولت، تشکل ها را رسما به دو دسته اصول گرا و اصلاح طلب محدود کردند و با فرصت دادن به تشکل های اصلاح طلب تلاش کردند تا آنچه را که از دولت قبل در جهت تضعیف تشکل های موسوم به اصلاح طلب انجام شده بود، جبران کنند. برای مثال وزارت علوم در برنامه 16 آذر سال 93 که با حضور رئیس جمهور برگزار شد، در اقدامی عجیب به تشکل انجمن اسلامی دانشگاه تهران فرصت سخنرانی داد، در حالی که از 5 اتحادیه بزرگ دانشجویی تنها به 2 اتحادیه آن هم بین 3 تا 5 دقیقه اجازه صحبت داده بود. در دولت روحانی، ضمن تقویت مستقیم برخی تشکل ها، پدیده دیگری نیز در حال شکل گیری است و آن اعطای مجوز به تشکل هایی با نام های جدید است که در عمل مشی مطابق با خواست دولت را دارند، اما در قالب نام های متفاوت چهره نمایان کرده اند. در این دوسالی که از عمر دولت می گذرد، دانشگاه‌های امیرکبیر، تربیت مدرس، شهید بهشتی، علم و صنعت، صنعتی شریف، علوم پزشکی شیراز، اصفهان، شاهرود، صنعتی ارومیه، تبریز و دیگر دانشگاه‌های کشور تاسیس تشکل‌های دولت ساخته را به خود دیده است.
در دانشگاه امیر کبیر تشکل های «انجمن فرهنگ و سیاست» و «انجمن اسلامی دانشجویان ترقی خواه» از دولت یازدهم مجوز گرفته است. این تشکل ها علنا تابلوی حمایت از احزاب بیرون از دانشگاه را برداشته اند به طوری که در مراسم افتتاحیه خود از برخی شخصیت های اصلاح طلب دعوت به سخنرانی کرده بودند. در دانشگاه تربیت مدرس نیز تشکل «انجمن اسلامی دانشجویان پیشرو» تاسیس شد که بازهم با نگاهی به شخصیت هایی که در مراسم افتتاحیه این تشکل حضور داشتند، می توان به سادگی دریافت که رسما در خدمت احزاب بیرون دانشگاه قرار دارد. حضور رسمی برخی اعضای دولت در مراسم احیای انجمن اسلامی دانشگاه صنعتی شریف، نیز مهر تاییدی است بر اینکه دولت به دنبال تقویت خود در فضای دانشجویی از طریق تشکل های سفارشی است. 

آیا بسیج از بیرون دانشگاه هدایت می شود؟
ممکن است این سوال پیش بیاید که اصلا تفاوت تشکلی با عنوان بسیج که در همه دانشگاه ها شعبه و در تمام شهرها دفتر مرکزی دارد، با برخی از تشکل ها که از بیرون دانشگاه ها هدایت می شوند در چیست. 
پاسخ این است که اولا ارتباط با بیرون از دانشگاه به خودی خود امر بد و قابل سرزنشی نیست. آنچه که مهم است، این است که این ارتباط با چه کسانی و چگونه و برای چه اهدافی باشد. اگر می گوییم ارتباط با بیرون از دانشگاه بد است، منظور آن ارتباطی است که بخواهد دانشجو را از رسالت اصلی خود غافل کند و از این غفلت به نفع اهداف و مقاصد شخصی و جناحی خود بهره بگیرد. حتی گاهی مشاهده می شود که این اهداف شخصی و جناحی در تعارض آشکار با منافع ملی است. نکته دوم اینکه تشکل بسیج هیچ گاه قرار نیست به تریبونی برای اشخاص بیرون از دانشگاه تبدیل شود و تابلوی تبلیغ برای شخص یا جناحی را به دوش بکشد. در واقع آرمان های بسیج آرمان های نظام است و این سازماندهی تشکیلاتی که در ارتباط مستقیم با نهادهای بیرون از دانشگاه است، قرار است در خدمت هدفی بزرگتر باشد که همه اندیشه های متفاوت موجود در یک کشور را در بردارد؛ به عبارت دیگر بسیج منحصر به یک طیف فکری خاص نیست و اگر هم روزی این اتفاق بیفتد، این اتفاق به هیچ وجه قابل توجیه نیست. اگر روزی بسیج خود را در حمایت از شخص یا گروهی خلاصه کند و یا با استفاده از امکانات بیت المال، با هر توجیهی و به هر دلیلی، مستقیما از شخص، گروه، جریان و یا حزبی حمایت کند، قطعا دیگر آن شجره طیبه ای که ریشه در قلب های تک تک مردم -با هرفکر و عقیده ای- دارد، نخواهد بود. 
امکانات و سازماندهی بسیج در واقع قرار است در خدمت به وجود آوردن فضایی به کار گرفته شود که به حضور همه مردم و همه احزاب و گروه ها برای حفظ ارزش های اسلامی و مبانی انقلاب اسلامی بینجامد. پس بسیج هم در این موضوع با دیگر تشکل ها هیچ تفاوتی ندارد و اگر مسئله ای برای عده ای غیرقابل قبول می داند، خود را هم از این قاعده مستثنی نمی کند. اگر تشکل های دیگر هم در راستای حفظ مبانی انقلاب بخواهند هرگونه ارتباطی با اشخاص قابل قبول بیرون دانشگاه داشته باشند، این امر پسندیده است و فی نفسه اشکالی ندارد. چه اینکه اصلا هدف وجودی و همت تمام مردم کشور باید در راستای بهبود، تقویت و استحکام نظام و مبانی ارزش های آن باشد.