گفت و گوی 57 با فاطمه آلیا

زنان در مجلس شورای اسلامی کم است یا زیاد!؟ این سوالی است که همزمان با نام نویسی داوطلبان و سپس بررسی صلاحیت آنها توسط شورای نگهبان یا حتی این روزها که به بزنگاه حماسه 7 اسفند نزدیک تر می شویم در فضای سیاسی کشور مطرح است. به واقع جنسیت زنان چقدر به رشد فضای انتخاباتی و تصمیم گیری هدفمند در محیط مجلس کمک می کند؟ چقدر وجود جنسیت متبوع در مجلس در بررسی طرح ها و برنامه های خاص زنان نقش بهینه ایفا می کند. اینها در شرایطی است که اساساً وظیفه مجلس قانون گذاری و نظارت است و سوال اینگونه مطرح است آیا این دو حوزه سرنوشت ساز در مجلس با جنسیت داوطلبان در قامت نماینده آینده مجلس شورای اسلامی سنخیت دارد؟ با خانم دکتر فاطمه آلیا مسئول فراکسیون زنان و خانواده در مجلس پیرامون این مسائل به گفت و گو نشستیم.

• ضرورت حضور زن در مجلس شورای اسلامی چیست؟

این مسئله به خاستگاه فلسفی و نگاه ما به مجلس، وظایف مجلس و زن یا ظرفیت های انقلاب اسلامی بر می گردد. در یک جواب کوتاه غیر فلسفی می توان گفت مثلاً به بیمارستان مراجعه می کنید و در آنجا تخصص های مختلف وجود ندارد و کار انجام نمی شود یا کار انجام می شود اما کیفیت ندارد. اگر خانم ها هم در مجلس نباشند کار متوقف نمی شود اما به دو دلیل حضور خانم ها ضرورت و اهمیت دارد. یکی بحث کیفیت و جامعیت است و بحث دیگر؛ وقتی نیمی از جمعیت جامعه را خانم ها تشکیل می دهند و معمولاً خانم ها برای پیگیری مطالبات حقوقی و قانونی شان مراجعه می کنند حضور خانم ها در مجلس به لحاظ جامعیت و کیفیت تاثیر گذار است.

• نماینده زن در مجلس به عنوان نماینده زنان هستند یا نماینده جامعه ؟

می توانیم بگوییم اصولاً سه قوه که سه رکن نظام هستند جنسیت پذیر نیستند و وظایف طوری تعریف شده که ارتباط با جنسیت ندارد. اگر ما می گوییم نیمی از جامعه زنان هستند و مباحث خانواده خیلی مهم است و از نظر ما اصل 10 قانون اساسی با اصل 44 یا 120 یا 54 تفاوت ندارد. اصل 10 قانون اساسی یکی از اصول مهم است که کلیه قوانین و مقررات ما باید براساس تحکیم بنیان خانواده باشد یا اصل 21 که بیشتر درباره فعالیت ها و قانون گذاری در حمایت از زنان است معنی آن این نیست که جنس زن باید مطالبات را پیگیری کند بلکه نماینده ای که وارد مجلس می شود چه خانم چه آقا در خصوص همه اصول قانون اساسی وظیفه و تکلیف دارد،حالا هیچ خانمی هم در مجلس نبود یا فرض کنید مثل دوره های اول تا چهارم مجلس که چهار خانم در مجلس بودند. الان کمیسیون هایی داریم که موضوعاتی در آنها مطرح می شود که مربوط به خانواده و حقوق زنان و حقوق کودکان است. فرض کنید در آن کمیسیون خانمی نیست آیا یک آقا به عنوان یک نماینده که طبق اصل 67 قانون اساسی قسم خورده که در چهارچوب احکام اسلام و دین و قانون اساسی وظایف اش را انجام دهد خوب باید اشراف و اطلاعات و احساس مسئولیت کند. در نگاه کلی در موضوعات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، زنان، مردان، کودکان، نماینده زن و مرد هیچ فرقی ندارند و ما نمی توانیم موضوعات و نیازها و مطالبات جامعه را اعم از ارتباط آنها به مردان و زنان و کودکان و کهنسالان را مردانه و زنانه کنیم و مجلس را جنسیتی کنیم. حالا در یک کمیسیون ممکن است خانم ها باشند و مسائل مربوط به غیر خانم ها مطرح شود. فرد نماینده به عنوان نماینده مسئولیت هایی را طبق اصل 85 قانون اساسی دارد که اگر فردی از طرف مردم نماینده مجلس شد در کلیه امور داخلی و بین المللی می تواند اظهار نظر کند و وقتی می تواند نماینده موثر باشد که واقعاً اشراف و تخصص و پیگیری در این موضوعات داشته باشد. بنابراین وظایف نمایندگی جنسیت پذیر نیست. اما تاکید ما روی کیفیت و جامعیت است. خانم ها در مطالبات مربوط به مسائل فرهنگی -که مسائل خانواده، جوانان و کودکان را هم ذیل آن می دانم- تجربه و انگیزه بیشتر یا می توانیم بگوییم گرایشات بیشتری دارند. از این نظر حضور خانم ها می تواند بسیار موثر باشد.

• این ایام نشست هایی در گوشه و کنار برگزار می شود که در آن گفته می شود باید درصد مشخصی از نمایندگان مجلس از زنان انتخاب شوند در غیر این صورت حقوق زنان جامعه ضایع شده است. نظر شما درباره این موضع چیست؟

تعداد نمایندگان خانم مجلس به نسبت خانم هایی که به برکت انقلاب اسلامی جایگاه و هویت خودشان را پیدا کردند که در عین متدین بودن و نیازهای انقلاب اسلامی بتوانند ایفاگر نقش های متعدد باشند با آن رویکرد انقلاب اسلامی و جایگاهی که اسلام و نظام اسلامی به خانم ها می دهد تناسب ندارد. پس از دفاع مقدس که زنان در عرصه های مختلف دفاع مقدس و پشت جبهه ها امتحان خودشان را پس دادند از مقام معظم رهبری سوال می شود الان که جایگاه خانم ها مشخص است به نظر شما آیا نباید تعداد بیشتری از خانم ها در مجلس حضور داشته باشند که ایشان پاسخ می دهند واقعاً این مسئله بلااشکال است و می فرمایند الان خانم های زیادی را داریم که شرایط نمایندگی مجلس را دارند ولی در اینکه تعداد نمایندگان زن مجلس افزایش پیدا کند آن قابل تامل است. در خصوص اینکه ساز و کار و شیوع و نحوه حضور قابل تامل است دو نکته ابهام ایجاد می کند. طبق قانون اساسی بحث انتخابات و رویکرد مردم سالاری دینی را داریم که مردم به هرکس که می پسندند رای دهند. اگر قرار است رای آزادانه باشد ما نمی توانیم در آزادی رای دادن و مردم سالاری دینیپیش بینی یا امر کنیم یا حکم دهیم. بنابراین باید یک ساز و کار متناسب با این رویکرد و ویژگی مترقی نظام جمهوری اسلامی داشته باشیم. اما در مقابل همین نیاز، ضرورت، اهمیت یا خلأ که کسی با آن موافق نیست یک عده ای دارند به نفع تفکری که زیر بنایش تفکر فمینیستی است سو استفاده و موج ایجاد می کنند که در آن مکتب تناقض وجود دارد.

 الان شعارهایی که می دهند گاهی به این صورت است که بیاییم و سهمیه تعیین کنیم. صدر درصد با یک بررسی منطقی و عقلانی سهمیه تعیین کردن با آن مردم سالاری دینی در تناقض است. غیر از این واقعاً ماموریتی هم پشت این موضوع است که شاید خاستگاه و جرقه آن مبتنی بر کنوانسیون رفع هرگونه تبعیض از زنان یا CEDAW است. این الگوبرداریاز الگوی سهمیه بندی که در بعضی کشورها یا القا می کنند که در کشورهای همسایهاتفاق افتاده، قابل بررسی و اندازه گیری است. در بعضی کشورهای همسایه درباره حضور زنان سهمیه بیست درصدی یا بیست وپنج درصدی داده اند. اگر تعداد افراد واجد شرایط مسئولیت نمایندگی مجلس به آن تعداد بیست درصد و بیست وپنج درصد نرسد یک عده ای ناعادلانه و خارج از ویژگی ها و شرایط سنگین نمایندگی به مجلس ورود پیدا می کنند و به آن جایگاه لطمه می خورد. اما در پشت این نقاب که ظاهر آن جاذبه دارد کسانی هستند که در واقع به بحث تامین گرایشات فمینیستی می پردازند که خواسته یا ناخواسته آن ارزش هایی که طبق تعاریف آن کشورها با جهان بینی خاصی که نسبت به انسان و زن دارند تعریف شده است که فقط نه درباره مجلس بلکه در سایر موضع گیری ها می بینیم را مطرح می کنند.چه در دوره حضرت امام (ره) و چه در دوره مقام معظم رهبری در خصوص حضور زنان در مجلس خبرگان و مجلس شورای اسلامی هیچ منعی وجود ندارد اما آن سهمیه بندی توهین است. به همه مردم و همه کسانی که شعارهایی مثل تغییر چهره مردانه مجلس یا سهمیه ها را مطرح می کنند واقعاً باید گفت بحث شایسته سالاری و حق سالاری خیلی مهم است.عجیب است کسانی که به دنبال مسئله حضور کمیتی و ویترینی زنان هستند وقتی خودشان به مسئولیت یا قدرت می رسند هم ایده خودشان را پیاده نمی کنند. آقای روحانی در تبلیغات انتخاباتی شان برای اینکه رای خانم ها را بگیرند خیلی درباره رای و جایگاه خانم ها صحبت کردند اما به همان اندازه کابینه دولت قبل هم که یک وزیر خانم حضور داشت هم برای وزارت هایشان در نظر نگرفتند و بعد می بینیم در لایه لایه جامعه از توانمندی خانم های متخصص واقعاً استفاده نمی شود. وقتی دولت تغییر کرد در معاونت امور زنان ریاست جمهوری خیلی از خانم هایی که کارشناس و نیروهای کیفی و متدین بودند را حذف کردند. بنابراین نشان می دهد برخورد صرفاً سیاسی و تبلیغاتی است. ما هم قبول داریم که تعداد خانم ها کم است ولی باید قطعاً کسانی باشند که در مسائل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی فعالیت کرده باشند و امتحان خود را در این زمینه داده باشند. برخورد صرف جنسیت با این موضوع خیلی محدود و تنگ نظرانه است. در بحث نمایندگی، دشمن شناسی و بصیرت داشتن و اینکه در چه گروه هستند مهم است.

• شرایط خاص نماینده خانم ها چیست؟

ویژگی های خانم ها و آقایان از جهت اشراف به موضوع و توانمندی و تخصص و شایسته سالاری است و جنسیت اصلاً مطرح نیست. اینکه الان تعداد خانم ها کم است به این موضوع مربوط است که خانم ها باید خودشان را نشان دهند و این نشان دادن هم با ابزارها و شاخص های غربی و فمینیستی مطرح نیست و با فعالیت و حضور و تاثیرگذاری موثر خودشان می توانند رسالت یک خانم را مطرح کنند و اینچنین بر کیفیت و کمیت حضور خانم ها در مجلس تاثیر می گذارد. مثلاً الان بدون اینکه حضور یک خانم در مجلس مطرح باشد یک خانم خانه داری به نام ننه عصمت در یزد به عنوان نماد فرهنگی و پشتیبانی برای مدافعین حرم مطرح می شود و با کار خود دشمن شناسی و زمان شناسی خودش را نشان داد.

• آیا حضور خانم ها در مجلس باز هم منجر به رسیدگی به خانواده توسط آنها می شود؟

خانم هایی که یک مسئولیت اجتماعی را انتخاب می کنند یا برای آن مسئولیت انتخاب می شوند زمانی موفق هستند که در این فعالیت ها عقبه ای دارند و به یک صورتی زندگی شان را تنظیم و مدیریت کردند. ویژگی هایی اعم از مسئولیت پذیری و مدیریت در وجود چنین خانم هایی هست که بخشی از آن ذاتی است که خانم، با گرایش سیاسی نماینده مجلس شود یا مدیر یک بنگاه اقتصادیشود که خیلی ها این گرایشات را دارند و این مسئولیت ها را در محیط خانواده برای خودشان تعریف می کنند. گاهی در دوره اصلاحات مطرح می شد که بین مسئولیت اجتماعی یک خانم و خانه داری او یک تناقضی وجود دارد و باید این را چگونه حل کنیم. این تناقض وجود ندارد و رجحان و برتری با نگاه اسلام و قرآن و قانون اساسی و اندیشه های هر دو رهبر ما با خانواده است. چون آن مسئولیت قابل جبران است ولی خانواده در صورت لطمه خوردن قابل جبران نیست و مقام معظم رهبری هم توصیه کرده اند که این مسئولیت اجتماعی نباید باعث شود که در خانواده خلأایجاد شود. از طرفی هم حاکمیت باید تسهیلات و زمینه هایی را فراهم کند. البته کم کم در قوانین مان داریم به آن سمت می رویم که به بحث تعالی و پیشرفت از نگاه اسلام در بحث حضور کیفی خانم ها و سن استخدام و طول دوران دانشجویی و دانش پژوهی مورد بررسی قرار بگیرد. اما در نهایت باید خانم ها هنر برنامه ریزی و تنظیم وقت و از همه مهمتر تکلیف شناسی است. گاهی تکلیف من ایجاب می کند خانواده ام را متقاعد کنم که به پشت جبهه بروم و در تاریخ انقلاب نمونه ای مثل خانم دباغ را داریم که خانواده اش را متقاعد می کند که همراه امام به خارج از کشور برود. البته که تکلیف شناسی باید با توانمندی های فطری همراه باشد. یک عده ای تلاش می کنند با القائات فرهنگی زنان را در جامعه مردواره کنند. آن مردواره بودن را قبول نداریم ولی می گوییم خانم ها با توانمندی هایی که به مرور کسب می کنند و با آن دوراندیشیو دقت نظر و دلسوزی و تعهدی که دارند تکلیف شناس و زمان شناس باشند.

• چرا خانم ها در مجلس کمتر موضع گیری می کنند؟

کسانی که این نقد را به مجلس وارد می کنند مجلس را نمی شناسند. چون همه وظایف مجلس بلندگو و ویترین آن نیست.بعضی همکاران ما در مجلس از وزیر سوال دارند و در کمیسیون وظیفه شان را انجام دادند و سوال هم کردند و وزیر هم منطقی جواب داده است و قول داده مشکل را برطرف کند ولی می بینیم همکار محترم ما می گوید باید این را در صحن مطرح کنم و اگر حرف نزنم مردم حوزه انتخابه من در دور بعد می گویند فعال نبودی و به من رای نمی دهند. در دولت و مجلس های مختلف عدم اطلاع و شناخت از وظایف مجلس منجر به بروز بعضی چالش ها می شود. خانم ها وظیفه نظارتی و بازدید ها و جلسه با وزرا را به خوبی انجام میدهند. فعالیت در کمیسیون ها را به خوبی انجام می دهند. در خیلی از فراکسیون ها که مطالبات مردم به طورداوطلبانه آنجا مطرح می شود و حاصل آن در کمیسیون ها می آید، بیشتر روسای این فراکسیون ها خانم ها هستند. اما نطق و بلندگو هم که به تعبیری حق مردم است توسط قرعه کسی انجام می شود. چون مجلس ما جنسیتی نیست و فرمول و آئین نامه هم به صورتی نیست که بگوییم چون به نسبت 290 نفر نماینده تعداد خانم ها 9 نفر است پس ما اینجا سهمیه و امتیاز دهیم. مثلاً روز ولادت حضرت زهرا (س) برای نطق صبح زود آمده ایم و ثبت نام کردیم و در قرعه کسی نام آقایان بیرون آمده و به آقایان می گوییم نوبت تان را به ما بدهید و مثلاً اگر هفته بعد نوبت به ما رسید نوبت مان را به شما می دهیم، اینجا آقایان می گویند حضرت زهرا (س) که خانم و آقا ندارد در حالی که اینجا خانم ها یا همه افراد جامعه می گویند چرا امروز یک خانم از سجایای حضرت زهرا (س) یک خانم صحبت نکرد. حداقل از آقایان مجلس انتظار می رود در چنین روزی قرعه شان را جابجا کنند. مدت نطق های میان دستور 7 دقیقه است و اول دوره یا هر سال قرعه کشی می کنند و چه خانم و چه آقا نوبت شان به آنها اعلام می شود. نطق های اصطلاحاً اضطراری 5 دقیقه ای یا تذکرات دو دقیقه ای همه با قرعه کشی انجام می شود و طبق آئین نامه کسی که نوبت به او رسید دیگر نمی تواند تا دو ماه بعد ثبت نام کند. تعجب می کنم نوبت به خیلی از آقایان هم نمی رسد که صحبت کنند و عمداً یا سهواً یا براساس یک نگاه فرهنگی چرا فشار روی خانم ها است؟ مثلاً چرا نمی گویند آقای دکتر مرندی یا آقای دکتر حداد عادل چرا یکبار در این چهارسال صحبت نکردند یا خیلی آقایان دیگر!؟اگر بخواهم در سه دوره ای که در مجلس بودم کارنامه فعالیت های خانم ها را بررسی کنم، در دوره هفتم 13 نفر و در دوره هشتم 8 نفر و در این دوره 9 نفر هستیم خانم ها خیلی فعالیت داشتند. حتی خانم هایی هم که خیلی نگاه کلان ندارند یا خیلی موضع گیری سیاسی ندارند و مطرح نیستند، می بینیم که وقت شان را خیلی برای حوزه انتخابیه شان می گذارند تا فلان مشکل آسفالت و آب و برق حوزه انتخابیه شان حل شود ولی خانم ها بیش از آن حد تلاش و فعالیت دارند.