‪Google+‬‏
خانه ملت :: ماهنامه تحلیلی - تبیینی 57 ماهنامه تحلیلی - تبیینی 57

ماهنامه تحلیلی - تبیینی 57




خانه ملت

چهارشنبه, ۲۱ بهمن ۱۳۹۴، ۱۰:۴۰ ق.ظ

گزارشی از مهمترین رویدادهای ادوار مجلس در جمهوری اسلامی

از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تا به امروز 9 بار انتخابات مجلس شورای اسلامی برگزار شده است. مجالسی که چه در زمان برگزاری انتخابات و چه در زمان برپایی آنها با تلخ و شیرینیها، رقابتها،  شکستها و پیروزیهای فراوانی همراه بوده است. حال که در آستانه برگزاری انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی هستیم مروری اجمالی بر مهمترین اتفاقاتی که در این ادوار از روند برگزاری انتخابات گرفته تا عملکردهای این مجالس  صورت پذیرفته است، خالی از لطف نیست.

مجلس نخست، تنوعی به اقتضای زمان

در مجلس اول شورای اسلامی نمایندگانی از گروههای سیاسی گوناگون حضور داشتند. در این دوره از انتخابات شورای نگهبان فعالیت خود را به صورت رسمی آغاز نکرده بود اما دبیر وقت شورای نگهبان آیت الله صافی گلپایگانی تعدادی از اعضای حزب توده را شایسته حضور در کارزار انتخابات ندانست و از وزارت کشور که مسئول برگزاری انتخابات بود خواست تا نام این افراد را از لیست ثبت نام کنندهها خارج نماید. علاوه بر این وزارت کشور نیز  وظیفه تأیید و احراز صلاحیت نامزدها را در این دوره بر عهده داشت. گروههای سیاسیای که در دور نخست مجلس حضور داشتند عبارت بودند از: 1- جناح مذهبی به رهبری حزب جمهوری اسلامی و هم فکران آنها مثل جامعه روحانیت مبارز و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی که اکثریت نمایندگان را شامل میشدند 2- نهضت آزادی که تحت عنوان گروه هم­نام به مجلس راه یافتند و رهبری جناح اقلیت را در مجلس بر عهده داشتند. 3- جناح طرفداران بنیصدر، رئیسجمهور که با عنوان دفتر هماهنگی مردم با رئیسجمهور در مجلس حاضر شدند. 4- نمایندگان مستقل که در تحولات بعدی مجلس هم­گام با جناحهای داخلی مجلس یا به طور مستقل عمل میکردند. البته در میان لیستهای انتخاباتی این گروهها مشترکاتی هم دیده میشد. از دیگر نکات این مجلس به میتوان به تغییرات زیاد نمایندههای این دور اشاره کرد. تغییراتی که از انتقال بسیاری از نمایندگان به قوای مجریه و قضاییه، شهادت تعدادی از نمایندهها و استعفای تعدادی دیگر از آنها ناشی میشد. در دور نخست مجلس دو نفر از وزرا استیضاح شدند که هر دوی این موارد هم با رأی اعتماد مجدد نمایندهها به کار خود ادامه دادند. تصویب قانون آزادی گروگانهای آمریکایی در این مجلس صورت پذیرفت. اما شاید مهمترین اقدام مجلس نخست رأی به عدم کفایت سیاسی بنی صدر و برکناری وی از پست ریاست جمهوری محسوب شود.

 

دوم، آغاز جناح بندیها

انتخابات دومین مجلس شورای اسلامی در شرایطی برگزار شد که پس از آغاز به کار رسمی شورای نگهبان قانون اساسی در تیرماه 59 مسئله تائید صلاحیتهای نامزدهای انتخابات به طور جدی در دستور کار این نهاد قرار گرفت. التزام به اسلام و ولایت فقیه از این زمان بود که شرط لازم برای ورود به عرصه انتخابات اعلام شد. به همین علت بسیاری از گروههای سیاسی که در دوره اول حضور داشتند نتوانستند در این انتخابات شرکت کنند. نهضت آزادی بعد از رد صلاحیت مهندس بازرگان توسط شورای نگهبان تصمیم بر تحریم انتخابات گرفت. تصمیمی که با استقبال مردم همراه نشد و خبر از نداشتن پشتوانه مردمی این گروه سیاسی در میان مردم میداد. جامعه روحانیت مبارز و حزب جمهوری اسلامی نقش آفرینان اصلی در میان گروههای سیاسی در این دوره محسوب میشدند اما در کنار این دو گروه سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و اتحادیه انجمنهای اسلامی دانشجویان (تحکیم وحدت) نیز به ارائه لیستهای انتخاباتی پرداختند. جناح بندی راست و چپ از این مجلس وارد ادبیات سیاسی جمهوری اسلامی ایران شد. در این مجلس علی رغم اینکه اکثریت کرسیهای مجلس در اختیار نیروهای راست جامعه روحانیت و حزب جمهوری اسلامی بود و نیروهای چپ دولت را در اختیار داشتند اما در چهار سال مجلس دوم هیچ یک از وزرای کابینه استیضاح نشدند. دلیل این امر را باید در رابطهی حسنهی هیئت رئیسه مجلس با دولت موسوی و البته ارتباطات زیاد دولت با بیت امام و حمایتهای بی دریغ امام راحل (ره) از آن جستجو کرد. نمایندگان در ابتدای تشکیل این مجلس به نخست وزیری موسوی رأی مثبت دادند اما بعد از برگزاری انتخابات چهارمین دوره ریاست جمهوری که به انتخاب مجدد آیت الله خامنهای به ریاست جمهوری انجامید تمایل به تغییر نخست وزیر داشتند اما با توصیه امام مبنی بر عدم تغییر بالاترین مقام اجرایی کشور در شرایط حساس دفاع مقدس، رأی به نخست وزیری وی برای چهار سال دیگر دادند.  اما این رأی اعتماد با حاشیههایی همراه بود؛ 99 نفر از نمایندگان علی رغم توصیه امام در جلسه رأی اعتماد به نخست وزیر به موسوی رأی منفی دادند و این آغازی بر ضد ولایت فقیه خواندن عناصر راست نظام از سوی جناح چپ بود. اتهامی که درخت آن در دوره سوم مجلس به نفع چپها به بار نشست. از دیگر اتفاقاتی که در طول این دوره از مجلس اتفاق افتاد میتوان به انحلال حزب جمهوری اسلامی و سازمان مجاهدین انقلاب به دلیل بالا آمدن اختلافات فکری و سلیقهای و همچنین انشعاب مجمع روحانیون مبارز از جامعه روحانیت مبارز اشاره نمود. مهمترین موضوعات چالش برانگیز بین دو جریان چپ و راست در مجلس دوم، لوایح و قوانینی همچون، مالیات، اصلاحات ارضی، تعاونیها، قانون کار، انحصار تجارت خارجی در دست دولت و مبارزه با احتکار و گرانفروشی بود.

 

مجلس سوم، مجلس چپ

دوره سوم مجلس آخرین انتخابات در زمان حیات امام راحل محسوب میشد. عنوان مجلس شورای اسلامی  به طور رسمی از این دوره و بعد از همه پرسی در بازنگری قانون اساسی جایگزین مجلس شورای ملی شد. در جریان برگزاری انتخابات مجلس سوم هفت گروه شاخص در انتخابات حضور فعال داشتند که عبارت بودند از: جامعه روحانیت مبارز، مجمع روحانیون مبارز، انجمن اسلامی مدرسین دانشگاهها، انجمن اسلامی وزارت خانهها و مؤسسات دولتی، دفتر تحکیم وحدت، خانه کارگر و انجمن اسلامی معلمان. عمده این گروههای شاخص تفکراتی نزدیک به مجمع روحانیون مبارز و در جناح بندی آن زمان به جناح چپ وابستگی داشتند. با توجه به فضای تبلیغاتی حاکم بر انتخابات و شعارهای عدالتخواهانه، مساوات جویانه و دفاع از محرومین و مستضعفان که از طرف مجمع روحانیون مبارز داده شد و همچنین اتهاماتی که بر جناح راست توسط جناح چپ وارد شد، مجمع روحانیون مبارز (جناح چپ) توانست به پیروزی چشمگیری در انتخابات دست یابد. به صورتی که بیش از دو سوم کرسیهای مجلس در اختیار چپها قرار گرفت. در این دوره بود که اختلافات میان مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان اساسی در تصویب قوانین منجر به تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام شد. مجلس سوم تنها مجلسی محسوب میشود که دو رئیس داشته است. در مجلس سوم بود که برای آخرین بار برای نخست وزیر رأی اعتماد گرفته شد زیرا بعد از بازنگری در قانون اساسی این پست حذف شد و رئیس جمهور مسئول قوه مجریه شناخته شد. در زمان این دوره از مجلس بود که قطعنامه 598 پذیرفته شد و جنگ تحمیلی به پایان رسید. در موضوع تصویب قوانین اقتصادی و فرهنگی در این مجلس دو دیدگاه غالب وجود داشت. به طور مثال در مسائل اقتصادی دیدگاه اول متعلق به اکثریت و تندروها بود. آنها معتقد به اقتصاد دولتی بودند و دیدگاه دوم مربوط به اقلیت یا محافظه کاران که تقویت بخش خصوصی در اقتصاد را قبول داشتند.

 

مجلس چهارم، به کام سازندگی

در آستانه انتخابات مجلس چهارم، بسیاری از نمایندههای جناح چپ نتوانستند تأیید صلاحیت شورای نگهبان را بهدست بیاورند. البته بعد از رایزنیها و تجدید نظر شورای نگهبان تقریباً همهی افراد برجسته این جناح صلاحیتشان تأیید و وارد عرصه انتخابات شدند اما مردم اقبالی به آنها نشان ندادند و نتوانستند وارد مجلس شوند. افرادی مثل: مهدی کروبی، محمد موسوی خویینی ها، محمدرضا توسلی، علی اکبر محتشمی پور، عبدالواحد موسوی لاری، فخرالدین حجازی، مرتضی الویری، سعید حجاریان، ابوالقاسم سرحدی زاده، محمد سلامتی، نجفقلی حبیبی، علیرضا محجوب، گوهرالشریعه دستغیب، فاطمه کروبی، مرضیه حدید چی دباغ  از این جمله بودند. از آن سو رقیب این جناح یعنی جامعه روحانیت مبارز و گروههای هم سو با آن در این انتخابات با شعار « اطاعت از رهبری و حمایت از هاشمی» به صورتی گسترده وارد انتخابات شدند و توانستند بعد از یک دوره بار دیگر اکثریت کرسیها را در اختیار بگیرند. این دوره از مجلس به طور کامل بعد از دوران دفاع مقدس تشکیل شد و بنابراین مهمترین موضوع در دستور کار مجلس توسعه زیر بنایی کشور در همکاری با دولت سازندگی بود. از این رو بسیاری از قوانین مصوب این مجلس جنبهی اقتصادی داشت. علاوه بر مسائل اقتصادی موضوع مبارزه با تهاجم فرهنگی دشمن نیز از موضوعات مورد بحث در این مجلس بود که قانون «ممنوعیت به کارگیری تجهیزات دریافت از ماهواره» از آن جمله است.

 

 

دوره پنجم، مشارکت حداکثری

مجلس پنجم از مهمترین مجالس تاریخ جمهوری اسلامی به شمار میرود. شرایط زمانی خاص و وقوع رخدادهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و بینالمللی در این دوره از مجلس و همچنین همزمانی آن با دو سال انتهایی دولت 8 ساله سازندگی و دو سال ابتدایی دولت اصلاحات بر حساسیت و اهمیت این مجلس میافزود. در این مجلس بسیاری از گروهها و احزاب سیاسی وارد عرصه انتخابات شدند. تنها گروهی که تصمیم گرفت وارد عرصه انتخابات نشود مجمع روحانیون مبارز بود که در اعتراض به رد صلاحیت تعدادی از نمایندههای خود انتخابات را تحریم کردند. این اعتراض در شرایطی به وقوع پیوست که در این دوره تعدادی از نیروهای ملی-مذهبی نیز در لحظات آخر صلاحیتشان برای انتخابات تأیید شد. در این دوره از انتخابات میزان  تبلیغات نامزدها به مقدار بسیار زیادی افزایش یافت. مشارکت مردم در این دوره بیشترین مقدار مشارکت در همهی ادوار مجلس محسوب میشود. حوادث گوناگون و مهمی در چهارسال  این دوره از مجلس شورای اسلامی بر کشور گذشت که از جمله آنها میتوان به برپایی دادگاه میکونوس، تصویب قانون داماتو در کنگره آمریکا، استیضاح عبدالله نوری و عطاالله مهاجرانی، دستگیری و بازداشت شهردار وقت تهران، اصلاح قانون مطبوعات، حادثه کوی دانشگاه و قتلهای زنجیرهای اشاره کرد.

 

مجلس ششم، طعم تلخ اصلاحات

انتخابات دوره ششم مجلس شورای اسلامی در شرایطی برگزار شد که بیش از دو سال از استقرار دولت اول اصلاحات میگذشت و فضای سیاسی و اجتماعی جامعه در تصاحب این جریان سیاسی بود. گروههای سیاسی فعال در این انتخابات تقریباً همانهایی بودند که در دورههای پیشین نیز حضور داشتند با این تفاوت که این بار مجمع روحانیون مبارز نیز بعد از یک دوره عدم شرکت در انتخابات به عرصه رقابت بازگشت. علاوه بر روحانیُون مبارز، حزب مشارکت که بعد از دوم خرداد 76 تشکیل شده بود نیز حضوری فعال در انتخابات داشت تا جایی که بیشتر کرسیهای مجلس در تهران و شهرستانها را تصاحب کرد. برگزاری این دور از انتخابات با تخلفاتی نیز همراه بود. تخلفاتی که حتی معاون سیاسی وقت وزیرکشور را به محاکمه و زندان کشاند. هاشمی رفسنجانی که دو سال از پایان دولتش میگذشت برای حضور در مجلس ششم ثبت نام کرد و در مجموعه 30 نفره  نمایندگان تهران قرار گرفت  اما هجمههای سنگین اصلاح طلبان، عاقبت او  را مجاب کرد تا عطای حضور در مجلس را به لقایش ببخشد. عدم تأیید اعتبار نامه نمایندگان اصول گرا نیز از کارشکنیهای این مجلس محسوب میشد. مجلس ششم تشکیل شده از طیف گستردهای از اصلاح طلبان بود تا جایی که بهروز افخمی کارگردان سینما نیز به عنوان یکی از نمایندگان تهران انتخاب شده بود. به طور کلی مجلس ششم یک مجلس سیاسی محسوب میشد، سیاسی کاری و سیاسی بازی در آن چهار سال سایه خود را بر وظایف اصلی مجلس یعنی نظارت و
قانون گذاری پوشانیده بود. بیشتر وقت این مجلس صرف تسویه حسابهای بین احزاب و گروههای سیاسی گذشت. بسیاری از نطقهای پیش از دستور نمایندگان مجلس ششم حاوی سنگینترین انتقادات بلکه اتهامات و توهینها به عناصر و ارکان اصلی نظام بود. مصوبات جنجالی نیز از دیگر اقدامات نمایندگان ملت در این دور بود.

 

 یکی از این اقدامات خطرناک و انحرافی این مجلس، ارائه طرح «اصلاح قانون مطبوعات» بود. این طرح با فرمان مقام معظم رهبری از دستور جلسه خارج گردید. از دیگر اقدامات تلخ  در مجلس ششم که در حافظه تاریخی ملت باقی میماند نامه «موسوم جام زهر» 127 نفر از نمایندگان به مقام معظم رهبری میباشد. تحصن و استعفای دسته جمعی نمایندگان نقطه پایانی بر اقدامات ساختار شکن مجلس ششم بود به صورتی که 139 نفر از نمایندگان در  اعتراض به رد صلاحیتهای انجام شده در مورد کاندیداهای مجلس هفتم در مجلس بست نشستند.

 

مجلس هفتم، آرامش بعد از طوفان

این انتخابات همزمان با تحصن نمایندگان مجلس ششم و در شرایطی که اصلاح طلبان ترجیح داده بودند از ارائه لیست انتخاباتی خودداری کنند برگزار شد اما «ائتلاف برای ایران» به نمایندگی از اصلاح طلبان در عرصه انتخابات شرکت کردند. از میان گروههای اصول گرا نیز جامعه روحانیت مبارز و حزب موتلفه اسلامی در این دور از رقابتها از ائتلاف نو تأسیس «آبادگران» حمایت کردند. ائتلافی که دو سال پیش از آن توانسته بود اکثریت کرسیهای شورای شهر تهران را تصاحب کند.

 

 

مجلس هفتم در شرایطی آغاز به کار کرد که تنها یکسال از دولت اصلاحات و انتخابات ریاست جمهوری نهم باقی مانده بود. شروع دوره هفتم مجلس با افتتاح ساختمان جدید بهارستان مصادف شد. بعد از یک مجلس پر دردسر، ساختارشکن و پر هیاهو این دوره از مجلس در آرامش آغاز به کار کرد و در آرامش نیز به کار خود پایان داد. مجلس هفتم  که اکثریت آن متعلق به اصول گرایان بود با دو دولت کاملاً متفاوت خاتمی و احمدی نژاد تعامل مثبتی داشت. تصویب قوانین تثبیت سازی قیمتها، سهمیه بندی بنزین و علیالخصوص بازگشایی تأسیسات پلمپ شده هستهای از اقدامات این مجلس به شمار میرود.

 

مجلس هشتم، سؤال از رئیس جمهور

مجلس هشتم برخلاف مجلس هفتم چندان با آرامش قرابتی نداشت. این بار نیز اصولگرایان بودند که با شرکت گروههای سیاسی همچون «جبهه متحد اصولگرایان» و «ائتلاف فراگیر اصولگرایان» توانستند اکثریت کرسیهای مجلس را در اختیار بگیرند. «ائتلاف مردمی اصلاح طلبان» نیز از دیگر گروههای حاضر در انتخابات این دوره بود. با آغاز به کار مجلس هشتم  به نظر میرسید تنها تفاوت آن با مجلس پیشین ریاست علی لاریجانی به جای حداد عادل بر بهارستان باشد اما در واقعیت اینگونه نبود. دیری نپایید که تنشها و اختلافات میان روسای قوای مجریه و مقننه فضای مجلس را تحت تأثیر خود قرار داد. اختلافاتی که در دو سال پایانی مجلس یعنی سالهای 89 و 90 به اوج خود رسیده بود. در مجلس هشتم بود که برای نخستین بار در تاریخ جمهوری اسلامی، رئیس جمهور مورد سؤال نمایندگان قرار گرفت. به این ترتیب که در 24 اسفند 90 به خواست 79 نفر از نمایندگان، محمود احمدی نژاد برای توضیح در خصوص انتقادات و اشکالات آنها در مجلس حضور پیدا کرد. این حضور علاوه بر چند مرتبه حضوری  بود که رئیس جمهور برای دفاع از وزرای خود در مقابل استیضاح نمایندگان به مجلس آمده بود.

 

 اما مهمترین اتفاقی که با مجلس هشتم تقارن زمانی داشت، انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری در دومین سال آغاز به کار مجلس و وقوع فتنه 88 بود. فتنه 88 امتحانی بود که بسیاری از نمایندگان ملت در آن برهه نتوانستند کارنامه قابل قبولی از خود نشان بدهند. «وقف غیرقانونی اموال دانشگاه آزاد» و «طرح حقوق مادامالعمر مسئولان»، ماجرای «طرح نظارت بر نمایندگان» با وجود تاکید مستقیم رهبر معظم انقلاب بر تهیه و اجرای آن از دیگر موارد منفی مجلس هشتم به شمار میرود. علی رغم این کارنامه ضعیف میتوان از قوتهای این مجلس به مواضع صحیح در قبال موضوعات بینالمللی اشاره کرد.

 

مجلس نهم، باز تعریفی بر اصول گرایی

انتخابات مجلس نهم اولین انتخابات بعد از فتنه 88 بود. اصلاح طلبان در انتخابات حضور کمرنگی داشتند و غالب گروههای آنان این انتخابات را تحریم کردند. جبهه متحد اصولگرایان، جبهه پایداری، جبهه صدای ملت و همچنین حامیان دولت از گروههای فعال در این انتخابات بودند. اکثریت این مجلس باز هم به نمایندگان اصول گرا تعلق گرفت اما اختلاف سلیقههایی که میان اصولگرایان وجود داشت و از اختلاف بر انتخاب رئیس مجلس شروع شده بود موجب شد تا طرفداران ریاست لاریجانی فراکسیون «رهروان ولایت» را تشکیل دهند. فراکسیون اصولگرایان و فراکسیون اقلیت اصلاح طلبان نیز از دیگر فراکسیونهای مجلس نهم محسوب میشدند. سال اول این مجلس مصادف با سال انتهایی دولت محمود احمدی نژاد بود. طبق نظر کارشناسان سیاسی اختلافات سابق مجلس و دولت در این زمان همچنان باقی بود و ارتباط مجلس با دولت در این مجلس تنها جنبه وقت کشی داشت تا دولت جدید بر سر کار آید. یکی از تلخترین حوادث این دوره مربوط به جلسه استیضاح شیخالاسلامی وزیر تعاون بود که در جریان آن درگیریهای لفظی میان رئیس جمهور و رئیس مجلس به اوج خود رسیده بود. تا جایی که واکنش صریح رهبر انقلاب را در پی داشت.

 

با برگزاری انتخابات دهمین یازدهمین دوره و انتخاب حسن روحانی به ریاست جمهوری و ارتباط خوب وی و دولت تدبیر و امید با مجلس -حداقل فراکسیون رهروان- تعامل مثبتی میان دولت و مجلس را مشاهده شد. هر چند این رابطه حسنه مانع از این نشد تا مجلس به عملکرد دولت ایرادی اشکالی نگیرد. استیضاح وزیر ارشاد که به پیاده شدن وی از قطار دولت یازدهم انجامید و استیضاح وزرای راه و آموزش و پرورش و کارت زردهای متعدد به وزرا نشان از وجه نظارتی این مجلس در مقابل دولت حسن روحانی داشت. از مهمترین اقدامات مجلس نهم تصویب طرح جامع اقدام مشترک «برجام» در خصوص توافق ایران و کشورهای 5+1 در موضوع هستهای بود که با حواشی فراوانی نیز همراه شد.

۹۴/۱۱/۲۱

ارسال دیدگاه:

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">