محمدصادق شهبازی

سال‌های پس از پذیرش قطعنامه با تجدیدنظرطلبی و نوعی بازگشت از آرمان‌های انقلاب اسلامی ‌همراه بود. تجلی این مسئله در تهاجم فرهنگی، جابه‍‌‌جایی ارزش‌ها، عقب‌نشینی در سیاست خارجی، طرح مدل توسعه غربی، بی‌توجه به عدالت اجتماعی، بسته شدن باب نقد حاکمیت و... مشاهده شد، که واکنش‌های مختلفی در جریان حزب الله داشت.

 در فضای انزوا و سکوت و یا محدود شدن به موارد غیر ریشه‌ای در اکثریت، سرگرم شدن به درگیری با مردم در ظواهری مثل حجاب، یا رویکرد انفعالی در برابر جریان تجدیدنظرطلب و تهاجم فرهنگی، پیاده نظامی ‌برای جناح راست، درک درست نداشتن از اقتضائات لازم شرایط مبارزه بعد از پایان جنگ، رابطه غلط با حاکمیت و جناح‌ها، رویکرد نوستالوژیک به جنگ، سیاست زده شدن، رشد تفکرات سیاست و مسئولیت گریزانه و عافیت‌طلبانه و پرداختن به موارد بی‌اولویت و سرگرمی ‌به مبارزه با معلول‌ها به جای علت‌ها، حرکت نکردن هم‌پای گفتمان امام و رهبری، نگاه کاریکاتوری و گزینشی به آرمان‌های انقلاب و دین و... نیز به صورت جدی مشاهده می‌شد.

علاوه بر این فضای بوروکراتیک و بعضی تنگ‌نظری‌ها، و القائات تلقی‌های غلط از رابطه امت و امامت و گرفتار بعضی کارهای روزمره شدن، نمی‌توانست تمام ظرفیت‌های حزب‌الله را در بعضی تشکل‌های اصلی به صحنه بیاورند. امام نیز در پیام تشکیل بسیج دانشجویی و طلبه و رهبر انقلاب در دیدار با دانشجویان مطالبات متعددی از فضای دانشجویی و طلاب کرده بودند که برروی زمین مانده بود.

 در این فضا به تدریج برخی هسته‌های فکری و فرهنگی دانشجویان و طلاب با محوریت بعضی اساتید انقلابی تلاش کردند تا با فراتر رفتن از این کلیشه‌ها و نگاه‌های غلط به مفاهیمی ‌مثل انقلاب اسلامی، دفاع مقدس، فعالیت سیاسی و... گفتمان عمومی ‌دانشگاه و کشور را تغییر دهند. حاصل این امر چند راهبرد کلان بود: طرح دوباره گفتمان ناب انقلاب و امام که بازخوانی صحیفه امام (ره) و مبانی رهبری و تلاش برای حرکت از این مبانی برای تطبیق مصادیق روز انقلاب که با تشکیل محافل مطالعاتی، اجتماعات، تولید محصولات فرهنگی حول طرح جامع اسلام ناب و تقابل اسلام ناب و اسلام آمریکایی نمود یافت.

تکمیل پازل جبهه فرهنگی انقلاب و تکمیل زنجیره توزیع و تولید و مصرف آثار این جبهه در شرایطی که انقلاب در حال از دست دادن ضریب عناصر فکری و فرهنگی خود بود و چهره‌های سیاست‌زده، تهدیدمحور، دشمن‌شناسانِ دوست‌فراموش و... که جامعیت نیروی‌های فکری و فرهنگی را در مطرح کردن گفتمان انقلاب ندارند، ضریب می‌گرفتند.

 نفی فضای سه قطبی چپ- راست-میانه که این روزها اصولگرا-اصلاح‌طلب-اعتدالی نام گرفته و جایگزین کردن دوگانه اسلام ناب-اسلام آمریکایی و مستکبر-مستضعف در فضای عمومی‌کشور، نقد وضعیت موجود بر اساس آرمان‌های انقلاب و جمهوری اسلامی ‌و گرفتن علم نقد از ضد انقلاب، اقدام فعال حزب الله در مواجهه فکری، فرهنگی و سیاسی. عدالت اجتماعی هم به مثابه‌ی حلقه‌ی گم شده‌ی آن دوران که محوری‌ترین تأکید وقت رهبری بود، محور احیای اسلام ناب واقع شد و توجه به وظایف اصلی جنبش دانشجویی مانند مبارزه توأمان با تحجر و غرب‌زدگی، فقر و فساد و تبعیض، اشرافیت و استکبار و اختناق نیز مورد توجه قرار ‌گرفت.

بعد از پیام رهبر انقلاب در سال 13۸۱، این حلقه‌ها که همدیگر را از طریق محصولات و جلسات یافته بودند تلاش به انسجام و ارتباط با یکدیگر گرفتند. بعضی نشریات دانشجویی مثل هفت قفل امام صادق(ع) خیزش علم و صنعت، مستضعفین شریف و بعدها تهران و برخی نشریات بیرون دانشگاهی مانند سوره و ابرار در دوره‌ی وحید جلیلی، صبح و صبح دوکوهه نصیری و بعد مسعود دهنمکی، مؤسسات فرهنگی مانند میثاق، مجمع مطالبه‌ی مردمی‌ و انجمن طلاب و دانشجویان مشهد مقدس به جمع شدن این حلقه‌ها کمک کردند. بعضی اساتید به صورت مستقیم یا غیرمستقیم نظیر وحید جلیلی، حسن و حیدر رحیم‌پور، کوشکی، سید عباس نبوی، سعید قاسمی، سلیمی‌نمین و… در گفتمان‌سازی برای این حلقه‌ها موثر واقع می‌شدند.

بعد از سال 1381 و پیام رهبری به جنبش دانشجویی برای پیگیری عدالت، ارتباط تشکیلاتی جدی شد. بنا این بود که تشکل جدید تاسیس نمی‌کنند و فقط یک دفتر هماهنگی برای جهت‌دهی به فعالیت‌های انقلابی و ایجاد یک مزرعه ی نمونه برای اصلاح محل‌های اصلی تجمع نیروهای حزب‌اللهی در دانشگاه، تأسیس می‌کنند.

در کنار کارهای مبنایی مثل توزیع محصولات جبهه‌ی فرهنگی انقلاب و حلقه‌های مطالعاتی و سخنرانی و... نقد جدی به عملکرد مجالس ششم و هفتم، نقد صدا و سیما و نهادهای فرهنگی، نقد کمیته‌ی امداد امام خمینی، قوه ی قضائیه و... در دستور کار قرار گرفت. تجمع مقابل قوه ی قضائیه و دیدار با رییس قوه، و موضوع کارتن خوابی نیز از نقاط اوج جنبش عدالتخواه بود. بعد از فوت ۴۳ نفر از کارتن خواب‌های تهران در سرمای سال 13۸۳ اعضای جنبش مقابل 5 نهاد رسمی‌کارتن خوابی کردند. پنج نهاد اکثر گروه‌های سیاسی کشور را نمایندگی می‌کردند.

 اعتراض به دانشجوی پولی با 5 روزه زیرباران مقابل مجلس شورای اسلامی، انتقاد به کل فضای سیاسی کشور و تلاش اصلاحی مثل تلاش برای وارد کردن چهره‌های انقلابی مستقل و متخصص در انتخابات‌هایی نظیر مجلس هفتم و هشتم یا ریاست جمهوری، و اولویت‌گزاری بر گفتمان‌سازی عینی با انجام کارهای نمادین برای مواردی مثل ساده‌زیستی مثل بازدید از خانه‌ی شهید رجایی و درخواست دیدار از منازل کاندیداها، هم‌چنین طرح مطالبات تخصصی طرح سئوالات را در فضای سیاست خارجی، نظام آموزشی، کشاورزی و... برای عقلانی و علمی‌ کردن فضای انتخابات بخشی از این برنامه‌ها بود. جنبش خود را در هیچ انتخاباتی فدای هیچ کاندیدایی نکرد، اگر هم موضع‌گیری کرد بلافاصله از رفتارهای پساانتخاباتی نیز مثل معیارهای انتخاب کابینه به انتقاد پرداخت، نیز از پیشنهادات ایجابی نیز خودداری نکرد، مثلاً 3 هفته بعد از سوم تیر همایش دولت نهم، راهکارها و چالش‌ها را برای کمک به دولت برگزار کرد.

حلقه‌ی انسانی دور یوسی اف و نطنز در سال ۱۳۸۴و1390 تجمع بزرگ مقابل قوه‌ی قضائیه در اعتراض به قانون تشهیر، اعتراض به مذاکره با آمریکا از دیگر اقداماتی بود که در این دوره به صورت جدی دنبال شد. جنبش چون ایراد فعالیت‌های دانشجویی را جامعیت نداشتن در پی‌گیری آرمان‌ها می‌دید، در کنار عدالت‌خواهی و استکبارستیزی، مطالبه در مورد آزادی و نقش‌آفرینی در جهان اسلام نیز در برنامه‌های جنبش بود.

اقداماتی نظیر تشکیل صندوق دانشجویی کمک به نابودی اسراییل، پیگیری تحریم کالاهای صهیونیستی، کاروان اعزام به فلسطین و لبنان در جنگ ۳۳روزه، تحصن فرودگاه مهرآباد برای اعزام به غزه، شرکت در همایش‌های مهم بین‌المللی مثل کنفرانس مردمی‌آب و هوای بولیوی جزو مهم‌ترین اقدامات در این زمره بوده است که در به تشکیل سازمان‌های مردم‌نهادی نظیر امت واحده و عدالت طلبان بدون مرز انجامید.

جنبش عدالتخواه هیچ‌وقت سکوی پرتابی برای اعضای خود نبوده است. خروجی‌های جنبش به جای سرریز مستقیم به نهادهای مسئول، بیش‌تر در موسسه‌های فرهنگی، مجامع سیاست‌گذاری، کانون‌های تفکر و محیط‌های علمی‌ نمود یافتند، اگر هم کسی وارد بدنه حاکمیت شد نه به صرف سابقه تشکیلاتی که با گذر از چنین مجراهایی به آن جایگاه رسید.