بررسی هزینه - فایده ی از سرگیری روابط با کشور انگلستان

محمد علی زارع

در عرف دیپلماتیک، رابطه‌ کشورها مبتنی بر داده‌ها و ستانده‌های فی‌مابین آن‌ها است و این منفعت مشترک بین کشورهاست که سطح روابط میان آن‌ها را مشخص می‌نماید. همچنین، مبتنی بر دیدگاه ایدئولوژیک هر کشور، نوع نگاه آن به ماهیت حرکتی سایر کشورها، سطح روابط فی‌مابین را تعریف می‌نماید. به عنوان مثال، مقام معظم رهبری در دیدار با مسئولان وزارت خارجه و سفرا و رؤسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور در مردادماه 1393 مواردی نظیر مخالفت جدی با نظام سلطه، تأمین منافع ملی، دفاع صریح، قاطع و واقعی از مظلوم را از ویژگی‌های دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران معرفی کردند. این موارد در واقع، ریل‌گذاری مسیر دستگاه دیپلماسی کشور را مشخص می‌کند و این امکان را به آن‌ها می‌دهد تا بر پایه‌ی این موارد، روابط خود را با کشورهای دنیا تنظیم نمایند.

 رابطه تنها براساس عزت و احترام

حضرت امام(ره)، پیش از انقلاب در مصاحبه‌ای در 16 آذر 57 با لس‌آنجلس تایمز و در پاسخ به سؤال خبرنگار این روزنامه مبنی بر کیفیت فروش نفت به آمریکا و شوروی، فرمودند: «ما با تمام دولت‌ها، درصورتی‌که دخالت در امور داخلى ما نکنند و براى ما احترام متقابل قائل باشند، با احترام رفتار مى‏کنیم و نفت را هم هرکس مشترى است به او مى‏فروشیم.» این نوع نگاه حضرت امام(ره) به مقوله کیفیت رابطه با سایر کشورها، مؤید این مدعاست که جمهوری اسلامی اساس رابطه‌ خود با سایر کشورها را بر پایه‌ نفی استبداد و عدم دخالت در امور داخلی تعریف نموده است.

بحث رابطه‌ جمهوری اسلامی ایران با انگلیس نیز در همین چارچوب تعریف می‌شود و عدم دخالت انگلیس در امور داخلی جمهوری اسلامی و احترام به آن، احترام متقابل را به همراه خواهد داشت؛ اما سابقه‌ رابطه‌ انگلیس با ایران، پیش و پس از انقلاب، همواره با دخالت در
 امور داخلی کشور و تحمیل هزینه همراه بوده است.

افول قدرت در ایران از حدود 200-300 سال گذشته با به حکومت رسیدن حکام نالایق، همزمان با دوره رنسانس و انقلاب صنعتی در اروپا بود. در دوره‌ای که ایران از ضعف شدید حاکمیت لطمه می‌خورد، رشد علم در اروپا با سرعت فزاینده‌ای در جریان بود. این رشد فزاینده از یک‌سو همراه با عقب‌ماندگی شدید کشور از حیث علمی در مقابل کشورهای اروپایی، زمینه‌ی خودباختگی سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، صنعتی و نظامی را فراهم نمود و کشورهایی نظیر ایران که دچار خودباختگی شدیدی نسبت به کشورهای اروپایی شده بودند، طعم تلخ استعمارهای کهنه، نو و فرانو را در دوره‌های مختلف حاکمیتی خود چشیدند. البته این زخم، تنها محدود به کشور ایران نبود و کشورهای زیادی در دنیا، تحت سلطه‌ی اقلیت حاکم دنیا قرار گرفتند و این سلطه، زمینه‌‌ی انحطاط این کشورها را از جنبه‌های مختلف مادی و معنوی فراهم آورد.

استعمار در ایران بیش‌تر با انگلیس شناخته می‌شود و سابقه‌ی انگلیس در دست‌درازی به حقوق قطعی ملت ایران، بیش از سایر کشورهای مشابه آن است. سیاهه‌ی خباثت‌هایی که انگلیس در حق ملت ایران روا داشته است را می‌توان به چند بخش سیاسی، فرهنگی- مذهبی و اقتصادی تقسیم نمود که دارای قدمتی در حدود 200 سال می‌باشند.

پیش از انقلاب و در بعد سیاسی، انگلیس با تحمیل قراردادهای مختلف بحث تمامیت ارضی ایران را زیر سؤال برد و با وضع این قراردادها، مناطقی نظیر افغانستان، بحرین و بخشی از بلوچستان را از خاک ایران جدا نمود. همچنین، با تحمیل قراردادهای 1907 و 1919 حاکمیت بر خاک ایران را یک‌بار با روسیه به اشتراک گذاشت و دیگربار، شمال ایران را به تصاحب خود درآورد. در جریان جنگ جهانی اول، علی‌رغم اعلام بی‌طرفی در ایران، سیاست‌های خصمانه انگلیس منجر به یک نسل‌کشی واقعی در ایران گردید. قحطی بزرگی که در این بین رخ داد، موجب مرگ بسیاری از مردم گردید. رقم کشته‌شدگان این قحطی محل مناقشه است، اما بنا بر یک قول، جمعیت ایران در اثر این قحطی به نصف خود رسید، یعنی چیزی قریب به 10 میلیون نفر از مردم در این قحطی کشته شدند.

دخالت‌های انگلیس در بعد سیاسی محدود به موارد فوق نیست و این کشور در راستای اجرای طرح‌های مدنظر خود، به تغییر ساختار سیاسی حاکم بر کشور دست می‌زد و سعی بر آن داشت تا روند حاکمیت بر کشور را تا آنجایی که ممکن بود، به نفع خود تغییر دهد. در این بین می‌توان به منحرف ساختن انقلاب مشروطیت از مسیر اصلی خود توسط انگلیس و اذناب داخلی‌اش اشاره کرد که سرانجام آن، تشتت بین مشروطه‌خواهان و خارج ساختن رهبری مشروطه از دست روحانی بصیر و آزاده، شیخ فصل الله نوری بود که منجر به شهادت ایشان پای چوبه‌ی دار گردید. در بحث تغییر در روند حاکمیتی کشور نیز می‌توان به طرح‌ریزی و حمایت از کودتای رضاخانی توسط ضیاءالدین طباطبایی، روی کار آوردن محمدرضا به‌جای پدرش بر مسند حاکمیت کشور، نقش مستقیم در کودتای 28 مرداد و تداوم حکومت محمدرضا و ... اشاره نمود.

در بعد اقتصادی نیز وضع قراردادهای ننگین اقتصادی نظیر رویتر، تالبوت، لاتاری، دارسی و گس- گلشائیان علاوه بر آن‌که حاکمیت اقتصادی ایران را بر اموالش زیر سؤال می‌برد، قدرت حاکمیت را بر منابع مادی خود به عنوان یکی از محورهای اصلی قدرت هر سیستم سیاسی، تحت‌الشعاع قرار می‌داد. با وضع این قراردادها در زمان‌های مختلف، حقوقی نظیر امتیاز استخراج نفت جنوب، استفاده از معادن، جنگل‌ها، گمرکات، کشتی‌رانی رایگان در کارون، انحصار توتون و تنباکو، تأسیس قمارخانه و ... به انگلیس داده شد.

در بعد فرهنگی- مذهبی اما سیاست‌های انگلیس حالت خصمانه‌تری به خود می‌گرفت. تشکیل بابیت و بهائیت، راهی بود برای انگلیس که با استفاده از آن بتواند، در بین شیعیان ایران تشتت ایجاد کند و باورهای مذهبی و اعتقادی مردم را دستخوش تغییر نماید. در کنار این موارد، اقداماتی نظیر غربی‌‌سازی کشور و سعی در ایجاد اباحه‌گری در بین مردم نیز از اقدامات خصمانه انگلیس در بعد فرهنگی- مذهبی است که سابقه‌ای دیرین دارد.

روباه؛ خشمگین از انقلاب

پس از انقلاب، اقدامات انگلیس علیه جمهوری اسلامی حالت خصمانه‌تری به خود گرفت و بیش‌تر در پس پرده و با رنگ و لعاب‌های مختلف، سعی در دخالت در امور داخلی کشور می‌نمود. پس از پیروزی انقلاب و در جریان جنگ تحمیلی، انگلیس از هیچ کوششی در جهت حمایت از صدام و رژیم بحث علیه جمهوری اسلامی دریغ نورزید. حمایت‌های انگلیس از صدام، شامل حمایت‌های سیاسی، اقتصادی و لجستیکی می‌شد که از آن جمله می‌توان به ساخت پناهگاه‌های ویژه برای رژیم بعث و در اختیار قرار دادن سلاح‌های پیشرفته به آن‌ها اشاره نمود.

در جریان اعلام فتوای حضرت امام خمینی(ره) مبنی بر اعدام سلمان رشدی، انگلیس وی را در پناه خود قرار داد. در جریان حمله‌ی نیروهای موسوم به جنبش خلق عرب که منجر به شهادت 2 تن از کارکنان سفارت ایران در لندن شد، پلیس انگلیس پس از 6 روز مماشات و اجازه‌ بهره‌برداری تبلیغاتی گروگان‌گیرها به سفارت حمله کرد و غیر از یک تن از گروگان‌گیرها، بقیه را کشت که همان یک نفر نیز که در ابتدا محکوم به حبس ابد گشت در سال 2005 آزاد و پناهنده‌ی این کشور شد.

پس از جنگ اقدامات خصمانه انگلیس علیه ایران ادامه داشت که این تحرکات در جریان آشوب‌های 18 تیر 78 و فتنه‌ی 88 نمود یافتند. در جریان فتنه‌ی 88 سفارت انگلیس در تهران، عملاً تبدیل به مرکز فرماندهی جنگ کشورهای متخاصم گشت و جاسوسان انگلیسی که در جریان فتنه‌ی 88 دستگیر شدند، عمدتاً از کارکنان این سفارتخانه بودند. در واقع، سفارت انگلیس در غیاب سفارت آمریکا، نقش فرماندهی مبارزه علیه ایران و سازماندهی فتنه‌ها از داخل خاک ایران را به خوبی ایفا می‌نمود.

یکی از ابزارهای انگلیس برای دست‌یابی به اهداف شومش در ایران، جنگ رسانه‌ای است که توسط رسانه‌های فارسی زبان خود و به‌طور خاص بی‌بی‌سی فارسی علیه ایران شکل می‌دهد. سایت خبری بی‌بی‌سی فارسی در سال 2001 راه‌اندازی شد و در سال 1385 وزیر دارایی وقت انگلیس در سخنانی در مؤسسه‌ پژوهش (‌چتم‌هاوس‌) لندن از تخصیص سالانه پانزده میلیون پوند برای راه‌اندازی شبکه تلویزیونی فارسی زبان بی‌بی‌سی خبر داد که این امر در دی ماه سال 1387 تحقق یافت. این شبکه به صورت کاملاً حرفه‌ای با بکارگیری عناصر ضد انقلاب اعم از منافقین، سلطنت‌طلب‌ها و عناصر فراری اصلاح‌طلب از داخل کشور، اقدام به جنگ روانی جدی علیه جمهوری اسلامی می‌نماید و در این بین با آمیخته‌سازی اخبار راست و دروغ، سعی در اعتمادسازی بین مردم و پیشبرد اهداف دولت خود دارد. به عنوان نمونه‌ای از اقدامات بی‌بی‌سی علیه جمهوری اسلامی، می‌توان به نقش این شبکه در فتنه 88 اشاره نمود به صورتی که بعضاً تجمعات و آشوب‌های عناصر ضدانقلاب را به صورت زنده پوشش می‌داد و یا شعارهایی که توسط این شبکه در شب‌های پیش از تجمعات غیرقانونی داده می‌شد، در روز بعد توسط حاضرین در تجمع عنوان می‌شد که نقش جدی این شبکه را در مسیر تداوم فتنه در کشور عیان می‌نماید. همچنین این شبکه در جهت القای بحث تقلب در انتخابات و کشاندن مردم به خیابان‌ها نقش مهمی را ایفا نمود.

 از سرگیری روابط، داده ها و ستاده ها؟!

اکنون می‌توان به ابتدای متن بازگشت و با توجه به نکات ذکر شده، به ارزیابی بحث داده‌ها و ستانده‌های ما در رابطه با انگلیس پرداخت. این که ایران در مسیر رابطه‌ی با انگلیس غرامت‌های سنگین مادی و معنوی را در طول حدود 200 سال گذشته پرداخت کرده است، جای هیچ‌گونه تردیدی ندارد اما آیا ما به ازای این غرامت‌ها، ستانده‌ای درخور توجه، پیش و پس از انقلاب به ارمغان آورده است؟ این سؤالی است که باز هم در گیر و دار تلاش دستگاه دیپلماسی دو کشور برای ازسرگیری روابط با یکدیگر و فعال‌سازی سفارت‌خانه‌هایی که پس از حمله دانشجویان به سفارت انگلستان به حالت تعطیلی درآمده است، اذهان را به خود مشغول می‌سازد. در این بین سخنان مقام معظم رهبری در 2 مهر سال 88 می‌تواند به عنوان حسن ختام بحث، پاسخی درخور به این پرسش باشد: «دولت انگلیس که کارنامه دویست‌ساله حضور آن‏ها و ارتباط آن‏ها با کشور ما، کارنامه سرتاپا سیاه است- واقعا یک نقطه و یکجا نداریم که بشود نشان داد که دولت انگلیس به نفع ملت ایران یک قدم کوچکى برداشته باشد؛ هرچه بوده ضرر؛ هرچه بوده صدمه‏هاى بزرگ- اینها اعلان می‌کنند که ما طرفدار ملت ایرانیم! ...اگر ملت ایران، بغض و نفرت از دولت انگلیس را از دل خود پاک نکرده باشد و پاک نکند، حق دارد و به نظر هر عاقلى هم حق با ملت ایران است. کارى که انگلیسی‌ها با مردم ایران کردند و بلایى که بر سرِ این ملت آوردند، هیچ‏وقت از یادها نخواهد رفت. اینان که امروز در گوشه‏اى از دنیا نشسته‏اند و علیه ملت و دولت ایران حرف‌های مغرضانه و بى‏محتوا مى‏زنند، یادشان رفته است که این دولت ظالم با ملت ایران چه کرد!»